Μαθήματα στο δικό σας ρυθμό!
Το μάθημα αυτό μπορείτε να το παρακολουθήσετε στο δικό σας ρυθμό. Αυτό σημαίνει πως όλα τα βίντεο και τα βαθμολογούμενα τεστ είναι ήδη διαθέσιμα. Συνεπώς, έχετε τη δυνατότητα να παρακολουθήσετε τις διαλέξεις και να υποβάλετε τα τεστ σε όποιον χρόνο εσείς επιλέξετε από την επίσημη ημερομηνία έναρξης του μαθήματος έως και την ημερομηνία λήξης του, στις 30 Σεπτεμβρίου.
Περιγραφή μαθήματος
Το μάθημα αυτό εξετάζει από τη σκοπιά του ιστορικού της ελληνικής αρχαιότητας τρία αλληλοσυνδεόμενα φαινόμενα: μνήμη, συναίσθημα και στάση ζωής. Η βάση του είναι κείμενα γραμμένα στην πλειοψηφία τους από καθημερινούς ανθρώπους, σε μικρότερο βαθμό από εκπροσώπους της αρχαίας λογοτεχνίας, πολιτικούς και ιερείς. Χρονολογούνται περίπου από τον ύστερο 4ο π.Χ. ως τον 3ο μ.Χ. αιώνα και προέρχονται από την Ελλάδα και τον γλωσσικά εξελληνισμένο κόσμο (Μικρά Ασία, Αίγυπτο, Εύξεινο Πόντο, Μεγάλη Ελλάδα). Φαινομενικά απλά κείμενα, όπως ψηφίσματα της συνέλευσης του λαού, δημόσιες επιστολές, επιτύμβιες επιγραφές, ερωτήματα σε μαντεία, κατάρες, περιγραφές θαυμάτων, εξομολογήσεις αμαρτιών και χρησμοί, μεταδίδουν τα πάθη που κατέκλυσαν κοινούς ανθρώπους, τα συναισθήματα που θέλησαν να διεγείρουν σε άλλους, τις μνήμες που συγκρατούσαν. Δείχνουν πώς τα συναισθήματα και οι μνήμες παρήγαν αξίες, στάσεις ζωής και πίστεις. Τα αντικείμενα που εξετάζονται σε πέντε ενότητες μοιάζουν ετερογενή, αλλά έχουν ως κοινό υπόβαθρο την αλληλεξάρτηση μνήμης, συναισθήματος και πεποιθήσεων.
Στην πρώτη ενότητα («Μνημοποιητική») εξετάζονται πτυχές της «συλλογικής μνήμης». Ποιοι μηχανισμοί επιλογής, ερμηνείας και σύνθεσης διαμορφώνουν τις «μνήμες» μιας κοινωνίας για το απώτατο και το πρόσφατο παρελθόν; Με ποια μέσα μεταδίδονται αυτές οι «μνήμες» στα μέλη της κοινωνίας (ιδίως τους νέους) και τους μεταγενέστερους (μνημεία, τελετές, διαλέξεις, δημόσια κείμενα σε επιγραφές); Πως χρησιμοποιείται η ιστορία ως επιχείρημα σε μια πόλη-κράτος και τις διακρατικές της σχέσεις;
Στη δεύτερη ενότητα («Μνήμη και συναίσθημα») εξετάζεται η σχέση συλλογικής μνήμης και συλλογικού συναισθήματος. Το παράδειγμα των ιστορικών επετείων δείχνει τη διαμόρφωση επιλεκτικής μνήμης με έντονα συναισθηματικά στοιχεία και πως αυτή η μνήμη μεταδίδει τις αξίες μιας κοινωνίας. Άμεση εξάρτηση μνήμης και συναισθήματος βλέπουμε και στην αμνηστία, δηλαδή τη χρήση νομικών μέτρων για τη τιθάσευση των συναισθημάτων που προκαλούν οδυνηρές μνήμες. Δημόσια κείμενα, γραμμένα σε επιγραφές για να διαβάζονται επί δεκαετίες και αιώνες, διεγείρουν συναισθήματα. Ο τρόπος που αλλάζουν οι δημόσιες αναφορές στο ιδιόμορφο συναίσθημα της ελπίδας («έχω ελπίδα», «είσαι η ελπίδα μας», «παίρνω ελπίδα») δείχνει τις επιπτώσεις κοινωνικο-πολιτικών αλλαγών στην πρόσληψη των συναισθημάτων. Τέλος, εξετάζονται οι τρόποι που κείμενα, ιδίως επιτύμβια επιγράμματα, διεγείρουν συναισθήματα και διαμορφώνουν συναισθηματικές κοινότητες.
Το συναίσθημα βρίσκεται στο κέντρο και της τρίτης ενότητας («Το συναίσθημα και το υπερβατικό»), στην οποία εξετάζεται το συναισθηματικό υπόβαθρο της μαγείας (της κατάρας και της ερωτικής μαγείας), της μαντικής και των μεταθανάτιων αντιλήψεων. Και στην περίπτωση της σχέσης των θνητών με υπερβατικές δυνάμεις διακρίνουμε την αλληλεξάρτηση της μνήμης του παρελθόντος, των συναισθημάτων του παρόντος και της πίστης για το μέλλον.
Με τη στάση των ανθρώπων απέναντι στο υπερβατικό ασχολείται και η τέταρτη ενότητα («Λατρεία»). Η αρχαία θρησκείας είναι ατομική και συλλογική εμπειρία στην οποία οι αισθήσεις και η αισθητική έχουν πρωτεύοντα ρόλο. Εξετάζεται πως από τον 4ο π.Χ. αι. η σκηνοθεσία των γιορτών επιδιώκει να πετύχει συναισθηματική διέγερση, να προσφέρει αισθητική απόλαυση και να προκαλέσει την ψευδαίσθηση της παρουσίας του θεού. Η σύνδεση μνήμης (μύθων), τελετουργίας, συναισθήματος και πίστης αναλύεται με βάση δύο νέες λατρείες, τα μυστηρία της Ίσιδας και τη λατρεία του θεού-φιδιού Γλύκωνα Νέου Ασκληπιού.
Η θρησκευτική πίστη και ο τρόπος που θεμελιώνεται στην εμπειρία και τη διέγερση συναισθημάτων (του φόβου του θεού, της ελπίδας και της ευγνωμοσύνης για θεϊκή βοήθεια) είναι το αντικείμενο της τελευταίας ενότητας («Πίστη»). Οι αφηγήσεις για θαυματουργές θεραπείες του Ασκληπιού διατηρούν την ανάμνηση προσωπικών εμπειριών, ενδυναμώνουν την πίστη στην παντοδυναμία του θεού και διαμορφώνουν αξίες, παρουσιάζοντας την ασθένεια ως τιμωρία και τη θεραπεία ως αποτέλεσμα ενάρετου βίου και πίστης. Ανάλογες αντιλήψεις διαπιστώνουμε σε επιγραφές της Μικράς Ασίας, που καταγράφουν τις εξομολογήσεις ανθρώπων οι οποίοι απέδιδαν τις κακοτυχίες τους σε θεϊκή τιμωρία. Η πίστη των ανθρώπων ότι βρίσκονται σε άμεση επικοινωνία με το θείο σχετίζεται με μια γενικότερη τάση της μετακλασικής πολυθεϊστικής θρησκείας, τον «μεγαθεϊσμό», δηλαδή την αφοσίωση θνητών σε μια συγκεκριμένη θεότητα που χαρακτηρίζεται σε επιφωνήσεις ως «μέγας» ή «μεγάλη». Κείμενα που καταγράφουν τις θρησκευτικές εμπειρίες καθημερινών ανθρώπων επιτρέπουν την κατανόηση της θρησκείας ως πίστης στη δύναμη των θεών, μιας πίστης που στηρίζεται στο συναίσθημα και στην ανάμνηση και ενδυναμώνεται με τελετουργίες.
Παρά τη χρονική απόσταση αυτών των φαινομένων από τον κόσμο μας, η εξέτασή τους δίνει ερεθίσματα για προβληματισμό.
Διδάσκων
Άγγελος Χανιώτης
O Άγγελος Χανιώτης είναι Καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Institute for Advanced Study του Princeton. Σπούδασε αρχαία ιστορία, αρχαιολογία και κλασική φιλολογία στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Χαϊδελβέργης. Έχει διδάξει αρχαία ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης (του οποίου διετέλεσε αντιπρύτανης), στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, στην Ecole Pratique des Hautes Etudes, και στο All Souls College της Οξφόρδης. Οι έρευνές του σχετίζονται με την κοινωνία, τη θρησκεία και την ιστορία των ιδεών στην αρχαία Ελλάδα, κυρίως στην ελληνιστική εποχή. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 150 μελέτες σε διεθνή περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων και έχει εκδώσει πολλούς συλλογικούς τόμους. Τα σημαντικότερα βιβλία του είναι τα: «Ιστοριογραφία και ιστορικοί στις αρχαίες ελληνικές επιγραφές» (Στουτγάρδη 1988), «Οι συμβάσεις μεταξύ κρητικών πόλεων στην ελληνιστική εποχή» (Στουτγάρδη 1996), «Αρχαία Κρήτη» (Μόναχο 2004), «Ελληνιστικοί πόλεμοι: Πολιτιστική και κοινωνική ιστορία» (Οξφόρδη 2005). Έχει τιμηθεί με το Βραβείο Νίκου Σβορώνου (1991), με το Βραβείο Διδασκαλίας του Παν/μίου της Νέας Υόρκης (1997), με το Κρατικό Βραβείο Έρευνας Βάδης-Βυρτεμβέργης (2001), κ.ά. Το βιβλίο του «Θεατρικότητα και δημόσιος βίος στον ελληνιστικό κόσμο» (ΠΕΚ 2009) τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής για το 2010.
Εθελόντριες βοηθοί μαθήματος
Λεμονιά Μανώλα (Lemonia9), Εκπαιδευτικός.
Κατερίνα Πασίση (kpasisi), Eκπαιδευτικός, Kαθηγήτρια της ελληνικής ως ξένης γλώσσας.
Συντελεστές
Βιντεοσκόπηση: Νίκος Γκικόπουλος, Δημήτρης Βουδούρης
Μοντάζ: eyeQ
Προγραμματισμός ασκήσεων: Κατερίνα Λιγκοβανλή
Η βιντεοσκόπηση έγινε το 2018 στο στούντιο του Mathesis στην Αθήνα.
Αξιολόγηση του μαθήματος από τους φοιτητές του
Κατά την πρώτη φορά που προσφέρθηκε το μάθημα οι φοιτητές του (516 απαντήσεις) αξιολόγησαν το μάθημα από τα ερωτηματολόγια εξόδου ως εξής:
Είστε ικανοποιημένος απ' αυτό που μάθατε σε σχέση μ' αυτό που περιμένατε;
Πολύ ικανοποιημένος: 61%
Ικανοποιημένος: 34%
Λίγο ικανοποιημένος: 5%
Καθόλου ικανοποιημένος: 0%
Έγραψαν για το μάθημα
Θερμά συγχαρητήρια και ένα μεγάλο ευχαριστώ γι' αυτήν τη μοναδική μαθησιακή εμπειρία που είχα, παρακολουθώντας ένα ακόμη συναρπαστικό μάθημα του εξαιρετικού ιστορικού κυρίου Άγγελου Χανιώτη. Η ευρεία και σε βάθος γνώση του αντικειμένου, η παρουσίαση των πηγών και των τεκμηρίων στη γλώσσα που γράφτηκαν, η μελέτη και η ερμηνεία τους εν είδει ανατόμου, ο άμεσος και σύγχρονος λόγος του, μου αποκάλυψαν μια πτυχή της ιστορικής αυτής περιόδου με τρόπο σχεδόν βιωματικό.
-Χαρίκλεια Π.
Το μάθημα “Μνήμη, πάθος, πίστη: Το ανθρώπινο πρόσωπο του μετακλασικού ελληνικού κόσμου” ήταν για μένα το πιο σημαντικό και ενδιαφέρον που παρακολούθησα. Αυτό που το ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα μαθήματα (ακόμη και αυτά του ίδιου του κ. Χανιώτη) είναι ότι σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό κληθήκαμε να γίνουμε, τρόπον τινά, ιστορικοί. Δεν ήταν ένα μάθημα ιστοριογραφικό αλλά ένα μάθημα το οποίο ήδη από τις ερωτήσεις κατανόησης και τα εβδομαδιαία τεστ σε έβαζε αντιμέτωπο με τις πηγές. Με αυτό τον τρόπο είδαμε πώς επιτελείται η πρωτογενής, ουσιαστική εργασία ενός ιστορικού. Το σημαντικότερο, ακόμη και αν δεν το παραδεχόμαστε, είναι ότι μας έφερε αντιμέτωπους με κοινωνικούς, εθνικούς, ομαδικούς και προσωπικούς μύθους. Έδειξε στην πράξη, αυτό που οι περισσότεροι ίσως γνωρίζαμε μόνο ως σύνθημα, ότι δηλαδή η ιστορία είναι αφήγημα πολλαπλών αναγνώσεων και ερμηνειών!
-Γεώργιος Κ.
Ευχαριστώ εκ βαθέων τον κ. καθηγητή γι’ αυτό το συναρπαστικό ταξίδι στη μνήμη, το συναίσθημα, τη λατρεία και την πίστη. Από αυτό το αντικείμενο πολύ λίγα ξέραμε εμείς, οι μη ειδικοί. Ο κ. καθηγητής, με τρόπο γλαφυρό, μας άνοιξε μια χαραμάδα στην πόρτα, για να κρυφοδούμε έναν καινούριο κόσμο γνώσης.
-Γρηγόριος Π.
Εξαιρετικό το μάθημα !!! Απορίες που μου λύθηκαν και τροφή για έρευνα ώστε να συνεχίσω να ψάχνω τον προσωπικό μύθο μου για την ζωή.
-Ουρανία Τ.
Τα συγχαρητήριά μου στον κύριο Χανιώτη για το εξαίρετο μάθημα. Χιούμορ, ενδελεχής ανάλυση των πηγών και εύστοχοι παραλληλισμοί με το σήμερα ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά που με κράτησαν προσηλωμένο όλες τις εβδομάδες που διήρκησε.
-Ιωάννης Κ.
Με τη δική σας υποστήριξη συνεχίζουμε
Τα μαθήματα του Mathesis προσφέρονται δωρεάν και έτσι θα συνεχίσουν. Μπορείτε να τα παρακολουθήσετε μέχρι τέλους και να συμμετέχετε στα εβδομαδιαία τεστ και την τελική εξέταση. Στα περισσότερα μαθήματα θα σας ζητείται όμως ένα μικρό αντίτιμο –της τάξης των 20€– για την έκδοση της βεβαίωσης επιτυχούς παρακολούθησης, εφόσον βέβαια την δικαιούστε έχοντας εξασφαλίσει την απαιτούμενη ελάχιστη επίδοση του 50%. Για τους ανέργους η βεβαίωση χορηγείται δωρεάν. Από την πλευρά μας θεωρούμε αυτό το μικρό αντίτιμο ως την αναγκαία συμβολή σας για τη συνέχιση της λειτουργίας ενός θεσμού που υπηρετεί δημόσιους σκοπούς χωρίς να δέχεται ούτε ένα ευρώ –άμεσης ή έμμεσης– κρατικής ενίσχυσης. Βασίζεται μόνο σε δωρητική στήριξη —η οποία καλύπτει πλέον μόνο ένα μικρό μέρος των ετήσιων δαπανών του— και εθελοντική εργασία. Η συνέχιση της λειτουργίας του Mathesis απαιτεί λοιπόν και τη δική σας ενεργό στήριξη. Σε αυτό το πνεύμα θεωρούμε αναγκαίο πριν τη συμμετοχή σας στην τελική εξέταση του μαθήματος να αναλάβετε μια ηθική δέσμευση απέναντι στο Mathesis. Ότι αν ολοκληρώσετε επιτυχώς το μάθημα και δικαιούστε τη βεβαίωση παρακολούθησης, θα καταβάλετε το αντίτιμο των 20€ για την απόκτησή της, έστω κι αν δεν έχει μια προφανή χρησιμότητα για σας. Ένα μικρό βήμα για σας, μια αναγκαία συνθήκη όμως για τη δυνατότητα του Mathesis να σας προσφέρει την ποιότητα μαθημάτων που σας προσέφερε μέχρι τώρα.
Σας γνωστοποιούμε επίσης ότι για την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος θα ενημερωθείτε από τη σελίδα της Προόδου σας, δεν θα έχετε όμως πρόσβαση στην επίδοσή σας μέχρι την εκπλήρωση της ηθικής δέσμευσης που αναλάβατε.
Υπενθυμίζουμε ότι οι βεβαιώσεις επιτυχούς παρακολούθησης χορηγούνται δωρεάν σε εγγεγραμμένους στον ΟΑΕΔ άνεργους.
